غمنامه ابليس

كتاب غمنامه ابليس : ا.ج. آربري اثر كلاسيك خويش درباره تصوف اسلامي را، با نظر به رويكردهاي گوناگون نسبت به پديده‌هاي عرفاني كه ميان شرق‌شناسان و تاريخ‌نگاران مذهبي زمان او رايج و متداول بود، با عبارتي موجز چنين بيان مي‌كند: گفتن اين جملات ديگر كليشه‌اي شده كه تصوف ضرورتاً ماهيتي ثابت و يكسان دارد؛ چيزي است كه احتمال دارد هر عارفي آن را مذهب قلمداد كند؛ با يك پديده هميشگي و تغييرناپذير است از اشتياق جهاني روح آدمي براي يكي‌شدن با خدا. مسيحيان و مسلمانان ديدگاهي درست مانند هم از عرفان دارند و آن را يك تجربه كاملاً وصف‌نشدني مي‌دانند كه موانع جداكننده آيين‌هاي مذهبي بزرگ را كنار مي‌زند، چنان‌كه عفيفي مي‌گويد (تصوف تنها دياري است كه اديان‌بزرگ در آن با‌يكديگر ملاقات مي‌كنند) و...