بازگشت از شوروی

کتاب بازگشت از شوروی : تا سال‌ها پس از وقوع انقلاب اکتبر 1917، چشم روشن‌فکران سراسر دنیا به مسکو و روسیه‌ای بود که از اتحاد چندین کشور، به شوروی بزرگ بدل شده ‌بود. در تمام آن سال‌ها، همگان وقوع انقلاب کارگری را در روسیه، تحقق عینی آرزو و امیدهایی می‌دانستند که حول نظرات اقتصاد سیاسی مارکس بالیده ‌بود. آنها، شورمندانه وقایع را به نظاره نشسته‌بودند و با اغماض آن‌چه را که در تاریخ به‌وقوع می‌پیوست، تحلیل و تفسیر می‌کردند. آندره ژید، نویسند? معروف فرانسوی، یکی از همین دلباختگان بود که به عینیت‌یافتن سوسیالیسم در شوروی دلبسته بود و به شگفتی در آن می‌نگریست. او با شوق بسیار به دعوت «اتحادی? نویسندگان شوروی» در سال 1936 آری گفت. این سفر، دیدارها و مصاحبت‌های بسیاری را برای او ممکن کرد و از سویی باعث شد تا او با قرائتی بی‌واسطه از وقایع درحال‌وقوع مواجه شود و در آن مداقه و تأمل کند. او که با تمنیات قلبی بسیار، تحقق سوسیالیسم را به انتظار نشسته ‌بود، حال به مدد سیاست‌های حاکم بر فضای قرن بیستم و نیز تصمیمات شوم کارگزاران حزب، به‌ویرانی کعب? آمالش می‌نگریست. او پس از این سفر، کتاب بازگشت از شوروی را منتشر کرد. کتابی که خلاف انتظارها، نه زبان تمجید و شگفتی بر انقلاب اکتبر گشوده ‌بود و نه از حدوث سوسیالیسمی خبر می‌داد که مارکس، انگلیس و دیگر اندیشمندان بشارتش را داده‌ بودند. او آنچه را در شوروی استالینی رخ می‌داد، بی‌پروا و با دید کاملاً انتقادی به چالش کشیده ‌بود. این کتاب، غوغای بسیاری در میان روشنفکران و سیاست‌ورزان و ادیبان به راه انداخت. بسیاری از شخصیت‌های مطرح ادبی و سیاسی به انتشار کتاب او، باتندی و عتاب، شکایت و نقد بسیار وارد کردند و عده‌ای دیگر هم، در قبال سفرنام? او سکوت را ترجیح دادند. آنچه دربار? این کتاب بسیار حائز اهمیت است، دیدگاه انتقادی ژید، نه در شمایل یک تحلیل‌گر سیاسی، بلکه در حین روایت و تقریر یک سفرنامه است. اینجاست که می‌توان جانبداری و اغماض را کنار گذاشت و با روایت «آنچه مشهود و عینی است» از واقعیت سخن گفت. ژید، خود گرایش به سوسیالیسم داشت، بنابراین آنچه روایت می‌کرد ماحصل و دلیل سرخوردگی‌های سیاسی‌اش بود و نه تقبیح یک تئوری یا دیدگاه سیاسی معارض. سال‌ها بعد حقانیت آنچه ژید روایت کرده ‌بود، در شوروی و دیگر نقاط جهان علنی شد اما شاید ژید به این دلیل پیش‌رو بود که در زمان? سکوت، اغماض یا بی‌تفاوتی لب به سخن گشود، زمانه‌ای که دیگر روشنفکران جهان با مسامحه بر تلخی واقعیت چشم می‌پوشیدند و...